Τὸ Παπίκιον Ὄρος

 Ἡ ἐπαρχία μας εὐτύχησε ἀπὸ τὸν Θεὸ νὰ ἔχει στὰ ὅριά της τὸ σπουδαῖο μοναστικὸ κέντρο τοῦ Παπικίου, τὸ ὁποῖο τοποθεῖται στοὺς πρόποδες τῆς Ροδόπης, ἀνάμεσα ἀπὸ τοὺς οἰκισμοὺς Πολύανθος, Σώστης, Μίσχος, Ληνός, Ἀσώματον, Θάμνα καὶ Ριζώματα. Μὲ τὸ Παπίκιον ἔχουν συνδεθεῖ σπουδαῖες μορφὲς τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως οἱ Ἅγιοι Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς καὶ Μάξιμος ὁ Καυσοκαλύβης, καθὼς καὶ πολιτικὲς προσωπικότητες, ὅπως ὁ πρωτοστράτωρ Ἀλέξιος Ἀξούθ, ὁ σεβαστοκράτωρ Ἀλέξιος, ὁ Στέφανος Α΄ Νεμάνια, ἡ Μαρία Βοτανειάτη καὶ ὁ Βονιφάτιος Μομφερρατικός. Oἱ φιλολογικὲς πηγὲς μαρτυροῦν σχέσεις τῶν μονῶν τοῦ Παπικίου μὲ τὴ μοναστικὴ κοινότητα τοῦ Ἁγίου Ὄρους καὶ ὅτι οἱ μοναχοὶ τοῦ Παπικίου εἶχαν ὀργανωθεῖ σύμφωνα μὲ τὰ ἁγιορείτικα διοικητικὰ πρότυπα. Οἱ πηγὲς ἀναφέρουν τὴν ὕπαρξη ἀρκετῶν μονῶν, ὅπως τοῦ Ἁγίου Γεωργίου (πρὶν ἀπὸ τὸ 1083) καὶ τῆς Παρθένου τῆς Τζιντζιλουκιώτισσας (10ος-11ος αἰ.). Ἡ μοναστικὴ πολιτεία τοῦ Παπικίου γνώρισε μεγάλη ἀκμὴ κατὰ τὸν 11ο καὶ 12ο αἰώνα, ἀλλὰ ἀπὸ τὸν 14ο θὰ πρέπει νὰ βρισκόταν ἤδη σὲ παρακμή. Στὸν καταστρεπτικὸ γιὰ τὴν περιοχὴ ἐμφύλιο πόλεμο τῆς περιόδου 1341-1347, στὶς ἐπιδρομὲς τῶν Ὀθωμανῶν καὶ στὴν κατάκτηση τῆς Θράκης ἀπὸ αὐτοὺς τὸ 1371, ὅπως ἐπίσης στὴν ἔλλειψη πολιτικῆς καὶ οἰκονομικῆς σταθερότητας, συνέπεια τοῦ πολυετοῦς ἀνταγωνισμοῦ τῶν Βυζαντινῶν, τῶν Βουλγάρων καὶ τῶν Σέρβων θὰ πρέπει νὰ ἀναζητηθοῦν τὰ αἴτια τῆς παρακμῆς τοῦ Παπικίου. Κατὰ τοὺς πρώτους αἰῶνες τῆς ὀθωμανικῆς κατάκτησης τὰ μοναστήρια αὐτὰ θὰ πρέπει νὰ λειτουργοῦσαν χωρὶς ἰδιαίτερα προβλήματα, προφανῶς λόγῳ τοῦ δυσπρόσιτου τοῦ ἐδάφους τῆς ὀρεινῆς Ροδόπης. Κατὰ τὴν περίοδο 1656-1661 καταστράφηκε μεγάλος ἀριθμὸς ναῶν καὶ μονῶν ἀπὸ τὸν Τοῦρκο πασᾶ Μεχμὲτ Κιόπρογλου καὶ οἱ κάτοικοι τῆς περιοχῆς ἐντάχθηκαν ἀπὸ τοὺς Ὀθωμανοὺς στὴ γενικότερη πολιτικὴ τῶν ἐξισλαμισμῶν. Ἀπὸ αὐτὴ τὴν πληθώρα τῶν μονῶν στοὺς προβούνους τῆς Ροδόπης, στὴν περιοχὴ βόρεια καὶ ἀνάμεσα στὰ χωριὰ Πολύανθος, Ληνός, Σώστης, Μίσχος, Ἀσώματος καὶ Θάμνα, εἶναι ἐμφανῆ τὰ ἐρείπια ναῶν καὶ ἄλλων βοηθητικῶν κτισμάτων. Ἔτσι, στὸν Σώστη ἀποκαλύφθηκε τὸ καθολικὸ καὶ τὰ προκτίσματα τῆς δυτικῆς καὶ νότιας πλευρᾶς ἑνὸς μοναστηριακοῦ συγκροτήματος, ποὺ λειτουργοῦσε ἀπὸ τὸν 11ο μέχρι τὸν 14ο αἰώνα. Βόρεια τοῦ χωριοῦ Ληνὸς ἡ ἀρχαιολογικὴ σκαπάνη ἔφερε στὸ φῶς μοναστηριακὸ συγκρότημα, τὸ ὁποῖο ἀποτελοῦσε τὸ καθολικό, μιὰ κινστέρνα, ἡ τράπεζα καὶ ἄλλοι βοηθητικοὶ χῶροι. Στὸν οἰκισμὸ Κερασιὰ ἔχει ἀνασκαφθεῖ μονόχωρος θολοσκέπαστος σταυροειδὴς ναός, ποὺ χρονολογεῖται τὸν 11ο -12ο αἰώνα. Νοτιοδυτικά τῆς Κερασιᾶς βρίσκεται μονόχωρος ναὸς ποὺ ἀποτελοῦσε τὸ καθολικὸ μονῆς καὶ χρονολογεῖται στὰ τέλη τοῦ 11ου καὶ ἀρχὲς τοῦ 12ου αἰώνα. Τέλος, στὸν Σώστη ἀνασκάφθηκε μονόχωρος ναός, ποὺ χρονολογεῖται τὸν 11ο -12ο αἰώνα.